Verleden, heden, toekomst

De 2de wereld oorlog (1940-1945) is iets waar we nog elk jaar aan herinnerd worden. Op 4 Mei herdenken we alle slachtoffers en op 5 Mei vieren we onze bevrijding. In 2020 is dat dus alweer 75 jaar geleden. In de tijd waar we nu in leven kun je je haast niet voorstellen hoe het leven toen moet zijn geweest. De angst, de honger, de ziektes, de concentratiekampen…

Afgelopen zomer heb ik in Oostenrijk een van die concentratiekampen bezocht, in Mauthausen. Voordat ik verder ga met mijn verhaal en foto’s geef ik eerst wat achtergrond informatie over dit kamp:

• Kamp Mauthausen behoorde tot de zwaarste categorie, nr. 3
• Het was geen vernietigingskamp maar een werkkamp ( ivm de dichtbij gelegen steengroeve)
• Officieel waren er 197.464 gevangenen waarvan er 95.000 zijn overleden (dit aantal ligt waarschijnlijk hoger) waarvan 1650 Nederlanders
• Dit kamp werd op 8 Augustus 1938 in gebruik genomen (ter voorbereiding van de geplande oorlog) en bevrijd op 5 Mei 1945
• Naast het hoofdkamp wat ik heb bezocht waren er nog vele nevenkampen en stond het onder het bevel van de SS

Om heel eerlijk te zijn had ik in eerste instantie niet het gevoel dat ik een concentratiekamp aan het betreden was. Natuurlijk is het eerste aanzicht heel indrukwekkend. Maar toen ik daar rondliep met mijn camera ben ik ook nog met mijn fotografie bezig.

Bij de ingang/poort van het gevangenenkamp zelf stond ik even stil om goed rond te kijken, overal zie je gedenkplaten vanuit verschillende landen om de slachtoffers te herdenken. Maar wat me het meeste opviel is hoeveel gebouwen er al verdwenen waren. Vooral wat betreft de barakken aan de linkerkant waar de gevangenen in gehuisvest waren. Dat wat er nog stond was van binnen helemaal leeg. Daardoor kreeg ik ook geen goed beeld hoe ze er vroeger geleefd hadden. Hoe overvol het kamp was en hoe iedereen op de Appélplatz moet hebben gestaan destijds tijdens de controle/telling.

De Klaagmuur aan de rechterkant zit vol met gedenkplaten. Bij aankomst moesten de (in eerste instantie veelal politieke mannelijke gevangenen, later kwamen de joden en de vrouwen erbij) daar staan voor registratie en de eerste folteringen. Daarna de barakken aan de rechterkant bekeken. In de wasserij kwamen de eerste rillingen. Met een trap naar beneden kwam je bij de douche ruimte. Heel vreemd om te zien. Daar gingen de gevangen heen, na registratie, om te douchen en werd hun hoofd kaal geschoren. Eigen meegenomen koffers moesten ze achterlaten en ze kregen gevangeniskleding (heel bewust vaak te groot of te klein) om te dragen. Vanaf dat moment ben je geen persoon meer maar een nummer…

Daarna de gevangenis. Ja die had je ook nog daar. De tralies zitten op slot en kan ik dus de cellen zelf niet bezoeken. Het ziet er triest uit. Langs de muren waar ik wel kan lopen zie ik dat bijna alles is vol gekalkt/beschreven door bezoekers van nu. Teksten over hoe erg ze het wel vinden dat de mensen dit vroeger hebben meegemaakt.

Ik loop buiten verder naar achteren en zie links achterin nog een paar overblijfselen van een oude begraafplaats, stenen zonder naam. Aan de overkant is het oude ziekenhuis, wat nu voor een deel museum is geworden. Heftig om hier oude foto’s en attributen te zien en verhalen te horen via audio. Onder andere over hoe ze vroeger probeerden te overleven, maar ook dat ze vaak over lijken moesten kruipen in de ochtend om naar buiten te gaan…  Een verdieping naar beneden komen we bij een foto expositie waar heel duidelijk te zien is hoe vroeger de ‘normale gang van zaken’ eraan toe gingen. Ik voel ineens een hele zware last op mijn schouders als ik het bordje met gaskamers en een richtingspijl erop zie staan. Vanaf dit moment word ik bang voor wat ik zo meteen ga zien…

In de eerste kelder ruimte zie ik 2 ovens staan. De angst en verdriet slaan me om mijn hart. Lucht wordt uit mijn longen gedrukt en ik moet mijn best doen om met trillende handen mijn  camera te pakken en me te focussen om een goede foto te maken. Nu komt het beeld en de beschrijvingen van een concentratiekamp pas echt binnen! Langzaam loop ik de volgende ruimte binnen. Het is er compleet donker en de enigste verlichting komt van de duizenden namen die opgelicht worden. In de hoek lees ik een mega dik boek waarin ook de namen van de slachtoffers ingeschreven staan.  Fotograferen wordt voor mij steeds moeilijker, ik kan me haast niet meer concentreren op mijn composities en instellingen van mijn camera. Met lood in mijn schoenen loop ik verder. Ik kan 2 kanten op, links richting uitgang of rechts richting gaskamer. Mijn nieuwsgierigheid neemt de overhand en mijn moeder bij de hand grijpend neem ik toch stiekem een kijkje…

Via de uitgang kom ik aan de achterkant van het gebouw uit, direct ernaast zie ik de bekende toren boven alles uitsteken. Boven de ingang staat Krematorium. Ik pak mijn moeder weer bij de hand en samen lopen we naar binnen.

Het crematorium is eigenlijk best klein van binnen. Je loopt direct tegen de volgende oven aan. Ernaast is een klein kamertje met een onderzoekstafel waar de dokter eventuele nog waardevolle spullen kon verwijderen (denk aan gouden vullingen in gebit ed) of andere experimenten kon uitvoeren. Een paar stappen verder kom je in de volgende kleine ruimte. Zoals in de gaskamer wil ik hier ook zo snel mogelijk weg, want in deze ruimte werden veel executies uitgevoerd. Je kunt zien waar ze werden ophangen (een stuk draad hangt er nog) en waar het nekschot werd gegeven. Met de afvoer dichtbij zodat het bloed makkelijk op te ruimen was. Het is zo heftig om te zien allemaal.

Langzaam loop ik met mijn ouders weer richting de auto. Het is warm, de een na warmste zomer ooit, op 1944 na. Ik bedenk mij dat als ik mij nu zo ongemakkelijk voel, hoe moet dat dan wel niet geweest zijn met de mensen die dit daadwerkelijk hebben meegemaakt? Hoe zit het met de gebieden die nu in oorlog zijn? De vluchtelingen van vroeger en de vluchtelingen van nu? Niet wetende of je nog ooit je familie weer ziet… Wat ben ik oprecht blij dat ik in vrijheid leef. En wat de toekomst brengt, wie weet leren we nog wat van het verleden…